Historia da Arquidiocese

A Igrexa Compostelá xurdiu como herdeira da misión do Apóstolo Santiago. Impetuoso, decidido e lanzado ata o punto de merecer de Jesús o mote de Trono, chegou anunciando a Boa Noticia do seu Mestre ata os confíns do mundo entón coñecido. A súa curta vida -foi degolado cando contaba uns corenta anos- non foi obstáculo para que chegase, o primeiro, máis lonxe que os seus irmáns. O pequeno grupo que lle escoitou nun recuncho perdido da actual Galicia, gardou o seu sepulcro e a fe na Boa Noticia que Santiago deulles. Este grupo é o que está nas escuras orixes da Igrexa Compostelá que, unida á Igrexa católica, da que quere ser manifestación acabada, asume, como fin da súa existencia e actuación, o anuncio e a construción do Reino de Deus, tarefa recibida de Jesús.

A cada un dos homes e mulleres ao que o egoísmo, persoal e colectivo que impregna a cultura e demais estruturas sociais, unido á súa condición de mortal, impídelle alcanzar o máis vivo desexo do seu ser, é dicir, a felicidade completa, queremos comunicarlle que, desde que Jesús resucitou, esta felicidade é posible, se el quere.

O Reino de Deus é unha realidade progresiva que se realiza na Historia, á que dota dunha nova perspectiva. Esta realidade consiste na construción dun home novo e unha humanidade nova, xa presente entre nós como o fermento está no medio da masa, ou na semente xa se contén na planta, pero que deberá ser cultivada e desenvolvida ata realizarse completamente na Plenitude dos Tempos.

A construción do Reino leva a cabo mediante a transformación profunda de cada home, que é necesario que renuncie aos valores baseados no egoísmo para converterse aos inspirados no amor, e a asunción dun compromiso tendente a comunicar a outros esta Boa Noticia. Para realizala con eficacia organizámonos na Igrexa. Desde ela tratamos de estender a semente do Reino e introducir os seus valores na cultura e en todas as estruturas sociais. Para iso nosa única arma é o amor e o servizo.

Esta foi, e segue sendo, a razón de ser e a tarefa da Igrexa de Compostela, a mesma de toda a Igrexa Universal. Pero a esta universalidade achega a peculiaridade de proceder da actuación do Apóstolo Santiago e ser a custodia do seu sepulcro. Ao longo de dous milenios realizou a súa misión con esforzo; equivocouse, e volverase a equivocar moitas veces; foi manchada co pecado, e viuse precisada a converterse continuamente, pero sempre conseguiu transformarse tentando cumprir cada vez mellor e con maior éxito a súa misión.

A Igrexa de Compostela foi erixida o día 5 de decembro de 1095 polo Papa Urbano II mediante a Bula Veterum sinodalia. A pesar diso, o acto papal non foi a creación de algo novo, senón máis ben a ratificación xurídica dunha situación de feito, que viña producíndose desde dous séculos antes. A mesma Bula declara á nova Igrexa herdeira absoluta de todo canto pertencía á Igrexa de Iria Flavia, sen comportar máis novidade que o cambio de nome, sé e condición xurídica; a ata entón sufragánea de Braga, pasou a selo unicamente da Santa Sé.

A súa antecesora, a Igrexa de Iria Flavia, irrompe na historia no I Concilio de Braga (ano 569) de forma tan abrupta que fai inverosímil a afirmación dalgúns historiadores, segundo a cal leste foi o momento do seu nacemento. Esta é sen dúbida a primeira noticia fehaciente que temos dun bispo de Iria Flavia, Andrés, que ao estampar a súa firma nas actas convertíase no primeiro Bispo de Iria coñecido. Non foi, con todo, o primeiro en presidir esta Sé. No territorio, un pouco máis amplo que o actual da Compostelá, hai infinidade de indicios, sobre todo arqueolóxicos e epigráficos, da presenza desde os primeiros séculos dos herdeiros de Jesús de Nazaret. Tras varios séculos de fermento en grupos pequenos de cristiáns, os existentes no territorio da Galicia actual organízanse en cinco igrexas, ?e parte dunha sexta, Astorga? as mesmas que existen actualmente. Testemuño desta división é o famoso Parroechiale suevum.

Desde que emerxeu na historia, a nosa Igrexa pasou por tres importantes etapas:

1.- Igrexa de Iria Flavia, Diocese sufragánea da Igrexa Metropolitana de Braga (desde as súas orixes ata o 5 de decembro de 1095). Con este título foi quizais a única Igrexa de Hispania que mantivo a sucesión episcopal, durante a invasión musulmá e a protagonista do descubrimento da Tumba do Apóstolo Santiago. Por iso, desde a segunda metade do século IX os bispos titulábanse de Iria e da Sé Apostólica, residindo habitualmente no lugar chamado Locus Sancti Iacobi, denominación que evolucionou na voz Santiago, coa que San Jacob ou Jacobo foi denominado en Castelán.

2.- Diocese Compostelá, sufragánea da Santa Sé, efecto da Bula Veterum sinodalía do Papa Urbano II (5 de decembro de 1095). A Bula dispoñía a extinción da Sé Iriense e declaraba á Compostelá, que xurdía cun novo estatuto, sucesora na posesión de todos os bens, dereitos e deberes da extinta. Esta etapa durou menos de 25 anos.

3.- Arquidiocese Metropolitana de Santiago de Compostela, creada polo Papa Calixto II mediante a Bula Onmipotentis dispositione de 27-II-1120 que foi executada en Santiago o día 25 de xullo do mesmo ano. En sucesión de Mérida «desaparecida como Igrexa baixo o poder musulmán», foi declarada capital da Lusitania e sometéronselle como sufragáneas as sés de Beja, Lisboa, Ossobona (Faro), Idaña (A Guarda), Coimbra, Viseu, Lamego, Cidade Rodrigo, Salamanca, Avila, Evora e Coria. As dioceses galegas continuaron dependendo de Braga ata o ano 1395, en que pasaron a ser sufragáneas de Santiago. Dous anos antes o Papa Bonifacio IX creou a Metrópole de Lisboa segregando as sés portuguesas da de Santiago. Actualmente é a Igrexa Metropolitana de Galicia.

Un feito importante foi decisivo na identidade da Igrexa de Compostela: a súa vinculación ao Apóstolo Santiago o Maior. Desde que, cara ao ano 829, o bispo Teodomiro descubriu a súa Tumba, a vida diocesana estivo determinada polo culto ao Apóstolo e a acollida e atención aos peregrinos que de todo o mundo acudían, e seguen acudindo, a venerala. Esta ruta converteuse no vehículo polo que circularon as ideas que forxaron a cultura europea. A máis fermosa pregaria despois do Ave María que o pobo cristián dirixe á Nai de Deus, sálvea Regina (Divos tumba_apostol sálveche, raíña e nai de misericordia…) foi un agasallo á Igrexa Universal do Bispo de Iria Flavia e Compostela San Pedro de Mezonzo (985-1003).

Ao caer o Imperio Romano produciuse na nosa terra ?como en tantas outras aínda que máis acusado pola distancia da autoridade de Roma? a caída das institucións sociais e, por iso, perderon os funcionarios a lexitimación da súa función. A única instancia capaz de asumir a responsabilidade colectiva foron os bispos da Igrexa Cristiá. En Galicia conseguiron dialogar cos invasores, e ata conseguiron a prematura conversión ao catolicismo do príncipe suevo Reckiario, que, ao morrer o seu pai Reckila no ano 448, convértese no primeiro rei bárbaro católico case medio antes que Clodoveo, o rei dos Francos.

Este problema agudizaríase cando a partir do ano 713 cae toda España en poder dos Musulmáns. No territorio de Iria e en toda Galicia, despois, refuxiáronse infinidade de cristiáns e bispos. O Bispo de Dumio refúxiase en Mondoñedo. Lugo, Ourense, Astorga, Tui e a metropolitana Braga quedan sen bispo. Só continua ininterrompidamente a sucesión dos Bispos de Iria. Aquí debe estar a orixe, primeiro do señorío temporal dos Bispos sobre a terra Iria e, despois, o dos Arcebispos de Santiago. Señorío que se acrecentou e consolidou coas doazóns dos reis, tratando con iso de honrar ao Apóstolo Santiago, Patrón de España.

Este Señorío trouxo consecuencias importantes, non todas desexables. Provocou a presenza de prelados cortesáns, máis señores que arcebispos, e outros que unicamente se preocupaban de cobrar as súas rendas. Hóuboos tamén, e moitos, munificentes e amantes do seu pobo, ao que enriqueceron con institucións, obras publicas e, sobre todo, obras de arte que converteron a Compostela nunha das cidades máis admiradas do mundo.

Desde o día 1º de xullo do ano 1100 ata o ano 1140 preside a Igrexa Compostelá o seu primeiro Arcebispo Don Diego Gelmírez. A súa memoria aínda permanece viva entre os composteláns. Foi un personaxe do seu tempo, dunha personalidade e clarividencia excepcionais. A el débese a exaltación da súa Sé á categoría de Metropolitana, as primeiras concesións do Xubileu e a condición de Legado Pontificio do papa Calixto II sobre as Igrexas de Lusitania e Gallaetia. Desempeñou un papel decisivo na política do seu tempo e consolidou o señorío da súa sé sobre un amplo territorio de Galicia.

A el débese a configuración esencial da Catedral Románica, quizais a estatua do Apóstolo que preside o Altar Maior, e é abrazada por millóns de peregrinos, e a concepción esencial da parte máis antiga do Palacio que leva o seu nome.

A partir da metade do século XVI os Arcebispos van deixando o seu poderío en mans de provisores, concelleiros, pero ao final do século xorden outros que se entregan cada vez máis á súa tarefa pastoral. Non podemos esquecer ás figuras notables do Cardeal Abalos, Don Francisco Branco, Don Alonso de Velázquez, Don Juan de Sanclemente, Don Maximiliano de Austria e outros de non menor talento e virtude, artífices, en maior ou menor medida, da aplicación das normas do Concilio de Trento na Arquidiocese. Ao longo do século XVIII destacan Don Antonio Monroy, Don Cayetano Gil Taboada, Don Bartolomeu Rajoy, Don Sebastián Malvar, Don Felipe F. Vallejo. A partir da segunda década do século XIX o Arcebispo deixa de ser Señor para ser exclusivamente Arcebispo. Don Rafael de Múzquiz (1801-1821) foi o último Arcebispo Señor. Despois deste acontecemento a Sé Compostelá foi ocupada por personalidades de gran calado eclesial, que dedicaron a súa vida exclusivamente ao servizo cristián dos seus fieis. Permítasenos citar a Frei Rafael de Vélez e ao Cardeal García Custa, protagonistas ambos dunha actuación profunda tendente á restauración espiritual do seu clero e do seu pobo, lacerado por guerras e disensións políticas.

O fin de século e comezo do XX, son testemuñas dos pontificados dos Cardeais Payá, novo descubridor da tumba do Apóstolo, e Martín de Herrera, que puxo as bases dunha organización da súa Igrexa en busca dunha eficacia Pastoral e catequética.

Ao longo dos séculos presidiron esta igrexa un total de 29 bispos de Iria coñecidos, aos que habería que engadir os 28 enterrados baixo as bóvedas da Igrexa de Iria, segundo testemuños que revelan a súa venerable antigüidade, dous bispos de Compostela e 75 Arcebispos Metropolitanos.